روش‌های محاسبه نرخ ارز حقیقی

یکی از روش‌های محاسبه نرخ ارز حقیقی، تعدیل نرخ ارز اسمی بر اساس مابه‌التفاوت تورم داخلی و خارجی است. در این استدلال انتخاب سال مبنا از اهمیت راهبردی برخوردار است. بهترین زمان برای تعیین سال مبنا، سالی است که عرضه و تقاضای ارز بدون دخالت دلارهای نفتی تعیین شده باشد. بنابراین با انتخاب سال‌ ۱۳۴۰ و با فرض محاسبه مابه تفاوت تورم داخل ایران با آمریکا طی ۵۰ سال گذشته، نرخ حقیقی دلار در سال جاری حدود ۸۲۰ تومان برآورد می‌شود.

همواره وضعیت نرخ حقیقی ارز از مسائل مناقشه بر انگیز طی سالیان اخیر در بین برنامه ریزان و صاحب نظران اقتصادی بوده است. یکی از روش های محاسبه نرخ ارز حقیقی، تعدیل نرخ ارز اسمی بر اساس مابه التفاوت تورم داخلی و خارجی است. در این استدلال انتخاب سال مبنا از اهمیت راهبردی برخوردار است و انتخاب سال های مبنای متفاوت نتایج بسیار متفاوتی را به دنبال دارد.

به عنوان مثال سطح عمومی قیمت ها در ایران از سال 1340 تا ابتدای سال 1390 در یک دوره 50 ساله، 780 برابر شده است و سطح قیمت ها در کشور آمریکا با ارز خارجی دلار، 42/7 برابر شده است. بنابراین نسبت قیمتهای آمریکا به ایران طی دوره مورد نظر 105 برابر کاهش داشته است. چنانچه سال 40 را ،که در آن نرخ ارز اسمی معادل76 ریال بوده، به عنوان سال مبنا انتخاب کنیم، یک محاسبه ساده نشان می دهد که میزان نرخ ارز اسمی در سال 90 که نرخ ارز حقیقی در این سال را معادل سال مبنا قرار می دهد معادل 8190 ریال خواهد بود. به عبارت دیگر با لحاظ سال 40 به عنوان سال مبنا، قیمت 8190 ریالی ارز در سال 90، اثرات تورم در دو کشور را زدوه و نرخ ارز حقیقی را ثابت نگاه می‌دارد.

حال اگر سال 1380، سال مبنا فرض شود، تا ابتدای سال 1390 سطح عمومی قیمت ها در ایران 61/3 و در آمریکا تنها 24/1 برابر شده است. با توجه به اینکه نرخ دلار در سال 1380 برابر با 7925 ریال بوده است، نرخ دلار در سال 1390، معادل 23000 ریال تعیین می شود.

همانگونه که مشاهده می شود، محاسبه نرخ ارز حقیقی ، به شدت وابسته به انتخاب سال مبنا در محاسبات است.

شیب تغییرات طی دهه های گذشته متفاوت بوده است که دلیل این امر به تغییرات شدید نرخ دلار در دوره های مختلف باز می گردد. به طور مشخص در بین سالهای 1356 تا 1363، نرخ دلار بیش از 8 برابر افزایش داشته و از 71 ریال در سال 1356 به 580 ریال در سال 1363 رسیده است که نشان از شیب تند تغییرات نرخ دلار طی این سال ها دارد. بنابراین در صورتی که سال مبنا سال 1356 باشد، نرخ دلار در ابتدای سال 1390، معادل 5000 ریال می شود. حال آنکه اگر سال 1363 سال مبنا قرار گیرد، نرخ دلار در ابتدای سال 1390، 26200 ریال می شود. با تحلیل مشابه می توان دریافت که قسمت نزولی این نمودار ( طی سال های 79 تا 89)، نشان دهنده کاهش ارزش واقعی دلار به اندازه ای است که بخشی از افزایش 15 برابری نرخ دلار در دهه 60 به طور نسبی جبران شده است.

بهترین زمان برای تعیین سال مبنا، سالی است که در آن درآمدهای نفتی و سرریز شدن دلارهای نفتی به اقتصاد وجود نداشته باشد و عرضه و تقاضای ارز بدون دخالت دلارهای نفتی تعیین شده باشد. همچنین هر قدر دوره محاسبه طولانی تر باشد بهتر است زیرا تحولات بیشتری را در خود جای می دهد. بنابراین سال 1340 که اقتصاد کشور نفتی نبوده است برای انتخاب سال مبنا مناسب تر است. با فرض محاسبه مابه تفاوت تورم داخل ایران با آمریکا طی 50 سال گذشته نرخ حقیقی دلار در سال جاری حدود 820 تومان برآورد می شود.

کارشناس ارشد شبکه تحلیلگران فناوری ایران

منبع:بازارخبر